هیدروسفالی یا آب آوردن مغز هیدروسفالی به تجمع مایع درون حفره­‌های عمیق مغز (بطن مغز) گفته می­‌شود. مایع اضافی باعث افزایش سایز بطن مغز شدند و به مغز فشار وارد می‌کند. مایع مغزی نخاعی از بطن­‌های مغز عبور می­‌کند و مغز و نخاع را شستشو می­‌دهد. اما فشار بسیار زیاد مایع مغزی نخاعی که به هیدروسفالی مرتبط است می‌­تواند باعث آسیب دیدگی بافت­‌های مغز و اختلالات متعددی در عملکرد آن شود.

 احتمال بروز هیدروسفالی در هر سنی وجود دارد، اما معمولا شیوع آن در میان نوزادان و افرادی که 60 سال به بالا سن دارند، بیشتر است. درمان جراحی هیدروسفالی می­‌تواند به حفظ سطح طبیعی مایع مغزی نخاعی کمک کند. برای کنترل علائم بیماری یا رفع مشکلات ناشی از هیدروسفالی به روش‌­های درمانی متعددی نیاز است.

هیدروسفالی نشان دهنده تجمع مایع مغزی-نخاعی در داخل جمجه است

 علل هیدروسفالی در بزرگسالان

بیماری هیدروسفالی در بزرگسالان بیشتر در نتیجه انسداد مسیر گردش مایع مغزی نخاعی ایجاد می‌شود. از جمله عواملی که ریسک هیدروسفالی در بزرگسالان را افزایش می‌دهند شامل عفونت در مغز مانند مننژیت ، صدمه به سر، خونریزی از رگ‌های مغزی و جراحی‌های مغزی می باشد.

 مایع مغزی نخاعی نقش بسیار مهمی را در عملکرد مغز ایفا می­‌کند، وظایف این مایع عبارتند از:

باعث می‌­شود که مغز درون جمجمه شناور باشد و وزن آن بیشتر از مایع اطراف آن باشد.

به عنوان بالشتک عمل می­‌کند از آسیب دیدگی مغز در برابر ضربه جلوگیری می‌­کند.

مواد زائد ناشی از متابولیسم مغز را دفع می‌­کند.

برای حفظ فشار درون مغز به طور مداوم بین مغز و نخاع در حال حرکت است و تغییرات ایجاد شده در سطح فشار خون مغز را جبران می­‌کند.

پیشگیری از بیماری هیدروسفالی:

از بیماری هیدروسفالی نمی‌توان پیشگیری کرد، اما شما با انجام اقدامات زیر می‌توانید خطر ابتلای کودکان و خود به این بیماری را کمتر کنید:

مراقبت‌های دوران بارداری را حتماً به بهترین نحو انجام دهید.

دریافت بموقع واکسن‌ها می‌تواند به جلوگیری از بیماری و عفونت‌هایی که سبب بروز هیدروسفالی می‌شوند، کمک نماید.

با انجام آزمایش‌های غربالگری به طور منظم می‌توانید اطمینان حاصل کنید که بیماری‌ها و امراضی را که خطر ابتلا به هیدروسفالی را افزایش می‌دهند، در اسرع وقت درمان خواهید کرد.

با استفاده از تجهیزات ایمنی از قبیل کلاه ایمنی برای موتورسواری و کمربند ایمنی خودرو می‌توانید خطر مصدومیت از ناحیه سر در تصادفات را کاهش دهید.

 هیدروسفالی در بزرگسالان در نتیجه انسداد مسیر گردش مایع مغزی نخاعی ایجاد می‌شود.

نحوه تشخیص هیدروسفالی :

اگر به این که خودتان یا فرزندتان دچار هیدروسفالی است شک دارید، پزشکتان یک آزمایش بدنی برای شناسایی نشانه‌ها و علائم انجام خواهد داد. برای کودکان، پزشکان چشم‌ها که حالت گود رفته دارد، رفلکس‌های آرام، فونتانل برجسته و دور سری که بزرگ‌تر از اندازه طبیعی باشد را چک می‌کنند.

همچنین ممکن است پزشک برای بررسی دقیق‌تر مغز شما از امواج فراصوت استفاده کند. این تست‌ها از امواجی با فرکانس بالا برای ایجاد تصویری از مغز استفاده می‌کنند.

اسکن‌های تصویربرداری تشدیدی مغناطیسی (MRI) می‌توانند برای شناسایی نشانه‌های CSF اضافی استفاده شود. در MRI از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای تشکیل تصویری مقطعی از مغز استفاده می‌شود.

اسکن‌های محاسبه‌شده‌ی پرتونگاری مقطعی (CT) نیز می‌توانند برای تشخیص هیدروسفالی در کودکان و بزرگسال استفاده شوند. سی‌تی اسکن از چندین امواج ایکس متفاوت برای تشکیل تصویر مقطعی از مغز استفاده می‌کند. این اسکن‌ها می‌تواند بزرگی بطن‌های مغزی که در نتیجه مقدار زیاد CSF اتفاق می‌افتد را نشان ‌دهد.

روش های درمان هیدروسفالی :

تجمع مایع در مغز با عمل جراحی درمان می شود. در هیدروسفالی مادرزادی و اکتسابی، نیاز است که برای کاهش فشار بر روی مغز، درمان سریع انجام شود. اگر این بیماری درمان نشود فشار بر روی مغز زیاد شده و باعث آسیب مغزی می شود. این بیماری با دو عمل جراحی زیر قابل درمان است:

- عمل جراحی شنت

-  ونتریکولوستومی

عمل شانت عبارت است از انتقال مايع مغزي نخاعي از بطن به خارج از جمجمه

شانت مغزي: CSF Shunting

عمل شانت عبارت است از انتقال مايع مغزي نخاعي از بطن به خارج از جمجمه. دستگاه شانت از سه قسمت تشكيل شده است. يك لوله باريك و كوتاه كه لوله ابتدايي است و درون بطن مغز قرار مي‌گيرد. دوم لوله انتهايي كه بلند تر است و در فضاي صفاق يا دهليز قرار داده مي‌شود. قسمت سوم كه قسمت حساس شانت است مخزن نام دارد كه بين اين دو قسمت قرار مي‌گيرد. در اين قسمت دريچه‌اي تعبيه شده كه جريان مايع مغزي نخاعي را تعيين مي‌كند. اين دريچه‌ها ممكن است ثابت باشند و در فشار پايين، متوسط يا بالا اجازه تخليه مايع مغزي نخاعي را بدهند و يا اينكه فشار آنها قابل تنظيم از بيرون باشد.

انواع رايج عمل شانت عبارتند از:

الف: شانت بطنی صفاقی:

در اين عمل مايع مغزی نخاعی از بطن به فضای شكم (صفاق) منتقل شده و توسط صفاق جذب شده و وارد جريان خون میشود.

 ب: شانت بطنی دهليزی:

در اين عمل لوله ابتدايی در بطن مغز قرار دارد اما لوله انتهايی شانت درون يكی از سياهرگهای گردن كار گذاشته‌ می شود و بدين ترتيب مايع مغزی نخاعی به سمت دهليز راست قلب هدايت شده و وارد جريان خون می شود.

 ج: شانت كمری:

در اين نوع شانت گذاری لوله ابتدايی در كمر وارد فضای مايع مغزی نخاعی شده و لوله انتهايی در فضای شكم قرارداده مي‌شود.

هیدروسفالی که معمولا در افراد مسن ایجاد می شود گاهی با شنت درمان می شود

ونتریکولوستومی

از عملی به نام ونتریکولوستومی (Ventriculostomy) می‌توان به جای گذاشتن شنت به منظور ایجاد ارتباط بین یک بطن مغز برای زهکشی مایع مغزی نخاعی استفاده کرد. این عمل شامل ایجاد یک سوراخ در انتهای یک بطن یا در بین دو بطن مغز می‌باشد تا مایع مغزی نخاعی از طریق آن از مغز تخلیه شود.

 سایر عمل‌هایی که به عنوان جایگزینی برای عمل شنت‌گذاری انجام می‌شود، عبارتند از:

جراحی پلکسکتومی مشیمیه یا انعقاد شبکه مشیمیه

باز کردن یک مجرای تنگ برای عبور مایع

سوراخ کردن (Fenestration) انتهای بطن سوم به روش اندوسکوپی

درمان NPH

هیدروسفالی NPH، که معمولا در افراد مسن ایجاد می شود، گاهی اوقات با شنت درمان می شود. هر چند همه افراد مبتلا نیاز به جراحی ندارند. آزمون تخلیه کمری یا آزمون انفوزیون کمری، یا هر دو، می توانند تعیین کنند که آیا بیمار به عمل جراحی نیاز دارد یا خیر.

 عوارض جراحی بیماری هیدروسفالی:

هر دو روش جراحی می تواند به عوارض منجر شود ؛ سیستم های شنت می توانند باعث توقف تخلیه مایع مغزی نخاعی و یا ضعف در تنظیم زهکشی به دلیل خرابی های مکانیکی، انسداد یا عفونت شوند. عوارض Ventriculostomy شامل خونریزی و عفونت است. هر گونه شکست نیاز به توجه سریع، تجدید نظر جراحی و یا سایر مداخلات دارد ؛ نشانه ها و علائم مشکلات ، عبارتند از:

تب

تحریک پذیری

خواب آلودگی

تهوع یا استفراغ

سردرد

مشکلات دید

قرمزی، درد یا حساسیت پوست در طول مسیر لوله شانت

درد شکمی زمانی که شیر شانت در شکم است

عود هر یک از علائم اولیه هیدروسفالی